سید محسن میرصدری

عضو هیات مدیره مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان ایران

تحریم‌های اقتصادی و نوسانات نرخ ارز، تأثیری مخرب و عمیق بر شرکت‌های دانش‌بنیان گذاشته‌اند. این چالش‌ها نه‌تنها هزینه‌های آن‌ها را افزایش داده، بلکه مسیر رشد و توسعه آن‌ها را نیز به‌شدت کند کرده است. با این وجود، با اتخاذ استراتژی‌های مناسب و حمایت‌های هدفمند، می‌توان این چالش‌ها را تا حدی مدیریت کرد و مسیر را برای توسعه فناوری و نوآوری هموار ساخت. بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی، افزایش تعاملات منطقه‌ای و استفاده از راهکارهای مالی نوین، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تقویت تاب‌آوری شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کند.

در این یادداشت، نگاهی می‌اندازیم به برخی از این چالش‌ها و راه‌حل‌های ممکن برای غلبه بر آن‌ها.

تحریم‌های اقتصادی

تحریم‌های ظالمانه اقتصادی، بدون شک یکی از بزرگ‌ترین موانع بر سر راه پیشرفت شرکت‌های دانش‌بنیان بوده و تأثیرات منفی عمیقی بر فعالیت‌های آن‌ها گذاشته است.

چالش‌هایی از قبیل دشواری در تأمین مواد اولیه و تجهیزات تخصصی  که منجر به افزایش هزینه‌های خرید و در برخی موارد، عدم دسترسی به برخی از فناوری‌های کلیدی شده است مهمترین مساله‌ای است که کسب‌وکارهای دانش‌بنیان با آن مواجه هستند.

افزایش هزینه‌های عملیاتی و کاهش سودآوری، بروز مشکلات جدی در نقل‌وانتقال مالی، محدودیت در همکاری‌های علمی و بین‌المللی که فرصت حضور و تعامل با بسیاری از نمایشگاه‌های علمی و صنعتی، تبادل فناوری و جذب سرمایه‌گذار خارجی را از دانش‌بنیان‌ها گرفته و پیشرفت و توسعه در این حوزه را با کندی مواجه کرده است بخش دیگری از مسائل موجود است.

نکته دیگر، بحث محدودیت دسترسی به پلتفرم‌های علمی و تجاری بین‌المللی است، چراکه، بسیاری از پلتفرم‌های بین‌المللی که در زمینه تبادل دانش، فناوری و تجارت فعالیت دارند، به بهانه تحریم‌ها دسترسی شرکت‌های ایرانی را مسدود کرده‌اند. این امر موجب شده که این شرکت‌ها از دسترسی به منابع ارزشمند علمی، بازارهای بین‌المللی و فرصت‌های تجاری نوآورانه محروم شوند.

نوسانات نرخ ارز و چالش‌های آن

علاوه بر تحریم‌ها، نوسانات نرخ ارز نیز مشکلات متعددی برای شرکت‌های دانش‌بنیان به همراه داشته است. برخی از مهم‌ترین آثار منفی این نوسانات عبارتند از:

• افزایش هزینه‌های تولید: بسیاری از مواد اولیه، تجهیزات آزمایشگاهی و قطعات فنی مورد نیاز این شرکت‌ها از طریق واردات تأمین می‌شود. افزایش ناگهانی نرخ ارز، هزینه‌های خرید این اقلام را چند برابر کرده و سودآوری این کسب‌وکارها را کاهش داده است.
• اختلال در برنامه‌ریزی مالی: نوسانات شدید ارز، پیش‌بینی هزینه‌های آینده را برای شرکت‌های دانش‌بنیان دشوار کرده و تعیین قیمت نهایی محصولات را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. این موضوع باعث افزایش ریسک سرمایه‌گذاری و کاهش ثبات مالی این شرکت‌ها شده است.
• کاهش قدرت خرید مشتریان داخلی: افزایش قیمت‌ها در اثر جهش نرخ ارز، موجب کاهش قدرت خرید مشتریان داخلی شده است. این امر تقاضا برای محصولات و خدمات دانش‌بنیان را کاهش داده و برخی از این شرکت‌ها را به مرز ورشکستگی کشانده است.
• چالش‌های صادراتی: اگرچه افزایش نرخ ارز می‌تواند فرصت‌هایی را برای صادرات ایجاد کند، اما در عمل، تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول، بسیاری از این فرصت‌ها را از بین برده‌اند. شرکت‌های دانش‌بنیان برای دریافت درآمدهای ارزی خود با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند که گاهی حتی صادرات را به اقدامی پرریسک و غیرقابل‌توجیه تبدیل می‌کند.

چه باید کرد؟

برای کاهش اثرات مخرب تحریم‌ها و نوسانات ارزی و همچنین تقویت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اقداماتی نظیر ایجاد مشوق‌های مالی و حمایتی از سوی دولت، از قبیل ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت، کاهش تعرفه‌های گمرکی برای تجهیزات تخصصی و حمایت از تولید داخلی می‌تواند اثرگذار بوده و بخشی از فشار مالی را از دوش شرکت‌های دانش‌بنیان بردارد.

همچنین، توسعه تعاملات منطقه‌ای با تمرکز بر بازارهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین به‌عنوان جایگزین بازارهای غربی، می‌تواند وابستگی به اقتصادهای تحریمی را کاهش دهد.

بهبود زیرساخت‌های صادراتی و مالی و همچنین، توسعه سیستم‌های مالی جایگزین، استفاده از ارزهای محلی در مبادلات تجاری و ایجاد پیمان‌های مالی دوجانبه، از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند به کاهش وابستگی به نظام مالی بین‌المللی و رفع مشکلات نقل‌وانتقال پول کمک کند.

علاوه بر موارد ذکر شده سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه داخلی و تقویت تولید داخلی با تامین مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز، کاهش وابستگی به واردات و حمایت از نوآوری‌های بومی به اضافه ایجاد راهکارهای نوین مالی و پرداختی همانند استفاده از فناوری‌های بلاک‌چین و رمزارزها برای نقل‌وانتقال پول، می‌تواند راهی پایدار برای مقابله با تحریم‌ها بوده و برخی از موانع بانکی را نیز برطرف کند.

تاریخ انتشار: 1404/01/10