سیدمحسن میرصدری

عضو هیات مدیره مجمع تشکل های دانش بنیان ایران

گواهی محصول، یک معیار برای ارزیابی کیفیت آن است. یک راهنما که خریداران و کارفرمایان (داخلی و خارجی) را به تولید‌کنندگان قابل اعتماد هدایت می‌کند؛ تولیدکنندگانی که محصولات و خط تولید آنها با معیارهای ارزیابی ملی و بین‌المللی منطبق باشد. در واقع این فرآیند اطمینان حاصل می‌کند که یک محصول خاص تست‌های ایمنی / عملکردی و الزامات سیستم مدیریت کیفیت مرتبط را گذرانده و معیارهای صلاحیت مندرج در قراردادها، مقررات و طرح گواهی‌نامه را برآورده کند.

صدور گواهی‌نامه محصول، توسط ارگان‌هایی به‌نام «نهاد صدور گواهی‌نامه محصول» انجام می‌شود که دارای مجوز «ISO IEC ۱۷۰۶۵ » بین‌المللی باشند. در واقع استاندارد«ISO IEC ۱۷۰۶۵ » یک استاندارد برای اعتباربخشی به سازمان‌های صدور گواهی‌نامه محصول بوده و مربوط به ارگان‌هایی است که کیفیت یک محصول را تایید می‌کنند. در فرآیند صدور گواهی‌نامه، محصولات با توجه به ریسک و محیطی که قرار است در آن نصب شوند، از چند منظر ارزیابی می‌شوند.

ابتدا به بررسی مشخصات فنی محصول، تکنیکال فایل و نقشه‌ها پرداخته شده و تایپ تست‌های مورد نیاز توسط آزمایشگاه‌های معتبر و دارای گواهی‌نامه« ISO IEC ۱۷۰۲۵ »بین‌المللی انجام می‌شود. در برخی تجهیزات، علاوه بر انجام آزمون، تجزیه و تحلیل دقیق سخت‌افزاری نیز مورد نیاز است. در صورتی‌که تجهیز دارای نرم‌افزار باشد، فرآیندهای تست نرم‌افزار، تایید و تصدیق اعتبار (V&V) نیز انجام می‌شود. نظر به اهمیت دقت و صحت آزمون‌های ایمنی محصول، این آزمون‌ها باید توسط آزمایشگاه‌های معتبر و دارای تاییدیه‌ « ISO IEC ۱۷۰۲۵ » انجام شود تا نتایج قابل اتکا و اطمینان باشد. این‌گونه آزمایشگاه‌ها قادر به اثبات بی‌طرفی، حفظ محرمانگی، کفایت تجهیزات، صلاحیت منابع انسانی، ردیابی نتایج، گزارش‌دهی درست نتایج، توانایی تفسیر نتایج، تخمین درست عدم قطعیت در نتایج آزمون و تضمین کیفیت نتایج آزمون هستند و سیستم مدیریت کیفیت خود را به نحوی پیاده‌سازی و نگهداری می‌کنند که نتایج آزمون‌ها با آزمایشگاه‌های خارجی قابل مقایسه باشد.

در نهایت پس از اینکه تولیدکننده نشان داد توانایی طراحی و تولید محصول با کیفیت را دارد، باید قابلیت حفظ یکنواختی کیفیت در خط تولید را نیز اثبات کند. این به آن معنی است که قادر باشد با ارائه شواهد مناسب اثبات کند، خط تولید آن توانایی تولید انبوه از همین محصول و با کیفیت مشابه را دارا است. ارزیابی خط تولید و سیستم مدیریت کیفیت سازنده توسط نهادهای صدور گواهی‌نامه دارای گواهی‌نامه «ISO IEC ۱۷۰۶۵» انجام می‌شود. نهاد گواهی­ کننده برای حصول اطمینان از تداوم کیفیت سازنده، ممیزی‌های مراقبتی را نیز انجام می‌دهد. بررسی نمونه‌ جمع‌آوری شده از بازار، بررسی نمونه موجود در خط تولید و بررسی نمونه از انبار محصول از جمله راه‌های انجام ممیزی‌های مراقبتی است که نهاد گواهی‌کننده انجام می‌دهد.

در حال حاضر در بین تولید‌کنندگان ایرانی، اقبال مناسبی نسبت به اخذ گواهی‌نامه‌های« CE «و« ATEX »و …  وجود دارد. برخی تولیدکنندگان در راستای صادرات و برخی دیگر در راستای ورود به وندورهای مختلف نسبت به اخذ این گواهی‌نامه‌ها اقدام می‌کنند. صدور این گواهی‌نامه‌ها توسط نهادهای مطلع (NB) اروپایی صورت می‌گیرد که برخی از آنها نظیر TUV Rheinland آلمان، TUV SUD آلمان، IMQ ایتالیا، CESI ایتالیا، DEKRA آلمان و …، به‌دلیل دارا بودن گواهی‌نامه‌های« ISO IEC ۱۷۰۶۵» و « ISO IEC ۱۷۰۲۵» و عضویت در لیست «نهادهای صدور گواهی‌نامه محصول» معتبر «IEC» و« IECEx»، جزو تراز اول‌ها محسوب می‌شوند، اما تحریم‌های بین‌المللی باعث ورود NB‌های درجه چندم اروپایی و نمایندگی‌های آنها به ایران شده که متاسفانه گواهی‌نامه‌هایی صادر می‌کنند که اعتبار کافی ندارد. بعضا شاهد هستیم از عدم اطلاع تولیدکنندگان یا ذی‌نفعان آنها سوء‌استفاده کرده و به صلاحدید خود آزمون‌ها را به‌صورت ناقص یا در مراکز نامعتبر انجام داده و نهایتا گواهی‌نامه صادر می‌کنند.

اگرچه به رسمیت شناختن گواهی‌نامه‌های اروپایی نظیر« CE »و «ATEX »در کشورمان  مزایای متعددی به همراه دارد، اما باید توجه داشت که این گواهی‌نامه‌ها مختص اتحادیه اروپا هستند. در اتحادیه اروپا نظارت بر بازار به‌صورت مستمر انجام می‌شود و تولیدکنندگان در قالب نمایندگان مجاز، مسوولیت پاسخگویی به هر گونه عواقب ناشی از توزیع تجهیز بی‌کیفیت در کشورهای عضو این اتحادیه را دارند.

به‌نظر می‌رسد وقت آن رسیده به‌جای اینکه برای دفاتر NB‌های درجه چندم اروپایی بازار ایجاد کنیم، کمی ‌به توانمندی‌های داخل تکیه کرده و از این طریق قیمت تمام‌شده تولید را کاهش داده و در نهایت از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم.

از طرفی وجود یک سیستم یکپارچه ملی برای نظارت بر عملکرد نمایندگان شعب خارجی و فرآیند گواهی کردن محصولات ضروری است. این سیستم ملی باید از انجام آزمون‌های تجهیز در آزمایشگاه معتبر، ارزیابی تکنیکال فایل، شناسنامه محصول، صحت‌سنجی مدارک فنی و نقشه‌­ها و… ، ممیزی و بازرسی خط تولید، بررسی میزان انطباق با الزامات استانداردهای سیستم‌های مدیریت کیفیت (مانند ISO ۹۰۰۱)، وجود زیرساخت‌های مورد نیاز و انجام روتین تست­‌ها در خط تولید مربوطه اطمینان حاصل کند، تا مانع از صدور گواهی‌نامه‌های نامعتبر شود. صدور گواهی‌نامه‌های نامعتبر خسارات جبران‌ناپذیری به صنعت برق و انرژی کشور وارد می‌کند و به طور قطع عدم رعایت استانداردهای بین­‌المللی در محصولات و خدمات صادراتی و عدم تامین کیفیت در سطح جهانی، صدمات جبران‌ناپذیری به سهم و اعتبار کشورمان در بازارهای منطقه و بعضا بازارهای جهانی وارد خواهد کرد. کشورهایی همچون چین و روسیه گواهی‌نامه‌های محصول بین‌المللی را به‌شرطی می‌پذیرند که تولیدکننده برای همان محصول گواهی ارزیابی انطباق ملی را نیز اخذ کرده باشد.

در ایران شرکت‌های دانش‌بنیانی وجود دارند که با تکیه بر دانش متخصصان داخلی و با حمایت معاونت علمی‌ فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی، توانسته‌اند مجوزهای بین‌المللی مورد نیاز بابت ارکان صدور گواهی‌نامه محصول شامل «نهاد بین‌المللی صدور گواهی‌نامه دارای گواهی‌نامه ISO IEC ۱۷۰۶۵ قابل ردیابی از IAF» و نیز «آزمایشگاه آکرودیته بین‌المللی دارای گواهی‌نامه ISO IEC ۱۷۰۲۵ قابل ردیابی از ILAC» را اخذ کنند.

بنابراین وقت آن رسیده تا ترتیبی اتخاذ شود که گواهی‌نامه‌های ارزیابی انطباق صادر شده توسط نهادهای صدور گواهی‌نامه ایرانی نیز مورد تایید وزارتخانه‌ها و سایر کارفرمایان دولتی قرار گیرد.

منبع:دنیای اقتصاد

تاریخ انتشار: 1400/12/04